Lived Experiences of Student Entrepreneurs in Kazakhstan: Institutional and Cultural Influences

Jasim Tariq; Anass Karzazi

doi:10.52536/3006-807X.2025-4.002

Авторлар

Джасим Тарик Де Монфорт университеті, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0001-8338-1969
Анасс Карзази Де Монфорт университеті, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0001-7316-6413

DOI:

https://doi.org/10.52536/3006-807X.2025-4.002

Кілт сөздер:

студенттік кәсіпкерлік, Қазақстан, кәсіпкерлік тұлға, жоғары білім, мәдени контекст

Аңдатпа

Бұл зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы студент-кәсіпкерлердің өмірлік тәжірибелерін зерттеу, сондай-ақ олардың кәсіпкерлік болмысын және әрекеттерін институционалдық және мәдени контекст қалай қалыптастыратынын анықтау. Зерттеу академиялық және әлеуметтік ортадағы кәсіпкерлікке студенттердің қандай мағына беретінін түсінуге бағытталған сапалық феноменологиялық зерттеу болып табылады. Деректер екі түрлі институционалдық ортадан келген он студент-кәсіпкермен жүргізілген жартылай құрылымдалған, тереңдетілген сұхбаттар арқылы жиналды: жеке жоғары оқу орны – Қазақстандағы Де Монфорт университеті (DMUK) және мемлекеттік техникалық университет – Сәтбаев университеті. Нәтижелерді талдау үшін тақырыптық талдау әдісі қолданылды. Талдау DMUK студенттері үшін кәсіпкерліктің көбіне өзін-өзі дамыту, тәжірибе жасау және өзіндік ой-пікірді білдіру құралы екенін көрсетті, ал Сәтбаев университетінің студенттері кәсіпкерлікті әлеуметтік әсер ету және қоғамға пайда келтіру тұрғысынан сипаттайды. Екі топта да мәдени қарсылық, қаржыландыру мүмкіндіктерінің шектеулілігі және реттеушілік кедергілер сияқты қиындықтар жиі атап өтілді. Алайда жастар арасында кәсіпкерліктің өміршең және құрметті мансап жолы ретінде қабылдануы артып келе жатқаны байқалады. Бұл зерттеу дамушы экономикалардағы кәсіпкерлік болмыстың қалыптасуын түсінуге үлес қосады және жоғары оқу орындарының студенттердің кәсіпкерлік мотивациясына қалай әсер ететіні жөнінде мазмұнды контекстік ақпарат береді. Практикалық маңызы – Қазақстандағы жастардың инновациялық бастамаларын қолдауға бағытталған саясат пен бағдарламаларды жетілдіруге көмектесуі. Ұсыныстарға менторлық желілерді дамыту, кәсіпкерлікті оқу бағдарламаларының барлық бағытына енгізу, қаржыландыру тетіктерін жеңілдету және табысты кәсіпкерлердің үлгісін насихаттау арқылы кәсіпкерлік экожүйесін нығайту кіреді.

Автор өмірбаяндары

Джасим Тарик, Де Монфорт университеті, Қазақстан

Доктор Джасим Тарик - Пәкістан, Ұлыбритания және Қазақстанда 15 жылдан астам оқытушылық, зерттеу және әкімшілік тәжірибесі бар менеджмент бойынша зерттеуші және академиялық көшбасшы. Қазіргі уақытта ол Де Монфорт университетінде (Қазақстан) BA (Hons) бизнес кәсіпкерлігі және инновациялар (BENI) кластерінің бағдарлама жетекшісі болып табылады, онда ол оқу бағдарламасындағы инновацияларды, академиялық оқытуды және студенттерге тәлімгерлік бастамаларын басқарады.
Халл университетінде менеджмент бойынша PhD дәрежесін алған доктор Тариктің зерттеулері кәсіпкерлік көшбасшылықты, CSR, ұйымдастырушылық мінез-құлықты және инновациялық менеджментті қамтиды, SSCI және Scopus индекстелген журналдарда бірнеше жарияланымдары бар. Оның кәсіби мансабына Исламабадтағы Икра университетінде ассистент профессор және студенттік істер жөніндегі директор қызметі және Лахор университетінде басқару кафедрасына басшылық ету қызметтері кіреді.
Доктор Тарик - Жоғары білім академиясының (AFHEA, Ұлыбритания) қауымдастырылған мүшесі және Frontiers in Psychology және SAGE Open сияқты халықаралық журналдардың белсенді рецензенті. Академиялық ортадан тыс, ол жас кәсіпкерлерге тәлімгерлік етумен және инновациялық клубтар, стартап көрмелері және негізін қалаушыларға тәлімгерлік желілері арқылы қолданбалы оқытуды дамытумен белсенді айналысады.
Анасс Карзази, Де Монфорт университеті, Қазақстан

Доктор Анас Карзази - Қазақстандағы Де Монфорт университетінің бизнес басқару және құқық кафедрасының меңгерушісі және маркетинг және бизнес басқару бойынша аға оқытушысы. Ол Венадағы Орталық Еуропа университетінде бизнес басқару мамандығы бойынша PhD дәрежесін алған. Оның зерттеулері цифрлық бизнес пен маркетингке, деректерді талдауға және бизнес инновацияларына бағытталған. Академиялық ортаға түспес бұрын, ол жеке және мемлекеттік секторларда бірнеше лауазымдарды атқарды, соның ішінде цифрлық маркетинг стартапын басқару және ерте кезеңдегі кәсіпорындарға кеңес беру қызметтерін атқарды. Ол академиялық түсініктерді нақты әлемдегі бизнес тәжірибесімен байланыстыруға және студенттердің кәсіпкерлігі мен инновацияларын белсенді түрде қолдауға міндеттенеді.

Әдебиеттер тізімі

Aitzhanova, D. N., Begentayev, M. M., Kunyazova, S. K., & Titkov, A. A. (2021). Youth entrepreneurship in the Republic of Kazakhstan: Concept, problems and solutions. Karaganda University Bulletin. Economy Series, (2), 4–15. https://doi.org/10.31489/2021Ec2/4-15

Aubakirova, S., Kozhamzharova, M., Artykbayeva, G., Iskakova, Z., & Zhayabayeva, R. (2023). Experience in forming entrepreneurial education in Kazakhstan universities: Trends and approaches. Frontiers in Education, 8, Article 1199392.

Bergmann, H., Geissler, M., Hundt, C., & Grave, B. (2018). The climate for entrepreneurship at higher education institutions. Research Policy, 47(4), 700–716. https://doi.org/10.1016/j.respol.2018.01.018

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101.

British Council Kazakhstan. (2023). Transnational education in Kazakhstan: Opportunities and models.

British Educational Research Association (BERA). (2018). Ethical guidelines for educational research (4th ed.). https://www.bera.ac.uk/publication/ethical-guidelines-for-educational-research-2018

Byun, C., Sung, C. S., Park, J. Y., & Choi, S. B. (2018). A study on the effectiveness of entrepreneurship education programs in higher education institutions: A case study of Korean graduate programs. Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 4(3), 26.

Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2018). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (4th ed.). SAGE Publications.

De Montfort University Kazakhstan (DMUK). (2024). Official website.

Fellnhofer, K. (2017). Facilitating entrepreneurial discovery in heterogeneous entrepreneurial teams: A simulation-based approach. Review of Managerial Science, 11, 591–611. 9

Fayolle, A., & Gailly, B. (2015). The impact of entrepreneurship education on entrepreneurial attitudes and intention: Hysteresis and persistence. Journal of Small Business Management, 53(1), 75–93.

GEM (Global Entrepreneurship Monitor). (2025). Kazakhstan national report. Global Entrepreneurship Research Association.

Klofsten, M., & Lundmark, E. (2016). Supporting the entrepreneurial process in academia: The role of university infrastructure. European Journal of Innovation Management, 19(3), 461–476.

Hofstede Insights. (n.d.). Country comparison: Kazakhstan.

Institutional Ethics Committee. (n.d.). Research ethics guidelines for non-clinical educational research involving adult students. De Montfort University. https://www.dmu.ac.uk/research/ethics-and-governance/research-integrity-and-ethics.aspx

Institutional Ethics Commission. (n.d.). Mandate and function of the ethics commission. Satbayev University. https://official.satbayev.university/en/eticheskaya-komissiya

Nabi, G., Holden, R., & Walmsley, A. (2010). Entrepreneurial intentions among students: Towards a re-focused research agenda. Journal of Small Business and Enterprise Development, 17(4), pp.537–551.

Nabi, G., Liñán, F., Fayolle, A., Krueger, N., & Walmsley, A. (2017). The impact of entrepreneurship education in higher education: A systematic review and research agenda. Academy of Management Learning & Education, 16(2), 277–299.

OECD. (2018). Supporting entrepreneurship and innovation in higher education in Kazakhstan. OECD Publishing.

Passavanti, C., Ponsiglione, C., Primario, S., & Rippa, P. (2023). The evolution of student entrepreneurship: State of the art and emerging research direction. The International Journal of Management Education, 21, 100820.

Sakenova, S. (2025). Women lead among young entrepreneurs in Kazakhstan. The Astana Times.

Satbayev University. (2024). Official website.

Sitenko, D., Sabyrzhan, A., Gordeyeva, Y., & Temirbayeva, D. (2024). Commercialization of R&D and opportunities for the development of academic entrepreneurship in Kazakhstan. Problems and Perspectives in Management, 22(3), 146-161.

Stam, E. (2015). Entrepreneurial ecosystems and regional policy: A sympathetic critique. European Planning Studies, 23(9), 1759–1769.

Tamenova, S., Baizyldayeva, U., Nurmukhanova, G., Razakova, D., Turgumbayeva, A., Yeralina, E., Seitbatkalova, A., Zhakhanova, Z., & Sekerbayeva, A. (2021). GUESSS: Global University Entrepreneurial Spirit Students’ Survey: National report GUESSS Kazakhstan – 2021 [National report]. Turan University.

Tamenova, S. S., & Sekerbayeva, A. (2022). Study of Kazakhstani students’ entrepreneurial intentions. Bulletin of Turan University, (2), 117–124.

Tariq, J. (2019). Examining the impact of entrepreneurial competencies and knowledge base on entrepreneurial motivations: A quantitative study of student entrepreneurs in Pakistan. GARI International Journal of Multidisciplinary Research, 4(7), 1–18.

Walter, S. G., Parboteeah, K.‑P., & Walter, A. (2013). University departments and self‑employment intentions of business students: A cross‑level analysis. Entrepreneurship: Theory and Practice, 37(2), 175–200.

World Bank. (2020). Fostering innovation in Kazakhstan's higher education system. World Bank Group.